Bilindiği üzere, 1937-1940 yılları arasında kurulmuş olan, Eskişehir-Çifteler, İzmir-Kızılçullu, Kırklareli- Kepirtepe, Kastamonu-Gölköy Köy Öğretmen Okulları, 17 Nisan 1940'da Köy Enstitüleri Kanunu’nun kabul edilmesiyle, “Köy Enstitüsü” adını almıştır.
Köy Enstitüleri, eğitim tarihimizde önemli bir dönüm noktasına sahiptir.
Köylerin kalkınmasının, Türkiye’nin kalkınmasının ana unsuru olduğunu her fırsatta dile getiren, savunan ve Köy Enstitüleri kurucusu olan İsmail Hakkı Tonguç, Türkiye'nin köylerini tek tek gezmiş, bilgiler edinmiş ve detaylı raporlar hazırlamıştır.
O dönem Cumhurbaşkanlığı yapan İsmet İnönü önderliğinde, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’un emek ve çabaları ile köylerde yaşayan ve ilkokul mezunu niteliğinde olan çocukların Köy Enstitüleri’nde eğitim gördükten sonra tekrar yaşadıkları köylere dönerek öğretmenlik yapması hedeflenmiştir. Böylelikle köylerin kalkınması ve köylülerin aydınlanması sağlanacaktır.
Bu nedenle, Köy Enstitülerinde eğitim alan öğrenciler, hem sınıfta hem de tarlada çalışarak teorikte ve pratikte pekiştirilmiş güçlü bilgiye sahip olmuşlardır. Bunların yanı sıra sanat, spor, müzik, tiyatro gibi etkinlikler ile öğrencilerin yaratıcılıkları ve yetenekleri de geliştirilmiştir. Köy Enstitülerinin mezunları, köy öğretmeni olarak görev yapmışlar ve köylerde okul, sağlık ocağı, kütüphane gibi hizmetleri kurmuşlardır. Köy Enstitüleri, köylerdeki öğretmen açığını kapattığı gibi, sağlık memuru ve eğitmen de mezun etmiştir. 16.400 öğretmen ile 7300 sağlık memuru ve 8756 eğitmen yetiştirmiştir. Köy Enstitüleri’nin mezunları arasında Mehmet Başaran, Talip Apaydın, Fakir Baykurt, Mahmut Makal Ahmet Telli ve adını sayamadığım birçok edebiyatçı, sanatçı da yer almaktadır. Hatta Âşık Veysel’in ömrünün belli bir kısmı Köy Enstitülerinde yaptığı öğretmenlik ile geçmiştir. Her yıl bir enstitü olmak üzere; Adapazarı Arifiye Köy Enstitüsü, Hasanoğlan Köy Enstitüsü, Eskişehir Çifteler Köy Enstitüsü, Kastamonu Gölköy Köy Enstitüsü, Yıldızeli Pamukpınar Köy Enstitüsü ve Samsun Ladik Akpınar Köy Enstitüsünde çalışmıştır. Çifteler Köy Enstitüsünde görev yaptığı sırada 'Toprak' şiirini yazmıştır. Ayrıca Çanakkale'nin Savaştepe, Erzurum'un Pulur, Malatya'nın Akçadağ, Kırklareli'nin Kepirtepe, Adana'nın Düziçi Köy Enstitülerinde de konserler vermiştir.
Köy Enstitüleri, Türkiye'nin aydınlanma ve üretken eğitimin en büyük projesi olmuştur ve bunu kimse inkâr etmemelidir.
Ancak, Köy Enstitüleri gerek siyasi baskılardan gerekse ideolojik çatışmalardan dolayı 1954 yılında çıkarılan bir kanunla kapatılmıştır. Buna bağlı olarak, Türkiye’de köy eğitimi gerilemiş ve köylülerin sorunları giderek artmıştır.
Köy Enstitüleri, günümüzde hâlâ üzerinde çok konuşulan ve özlem duyulan bir eğitim modelidir.
İlknur Solmaz ÇOBAN