İzmir’in Urla ilçesinde aralarında tescilli anıt ağaçların da yer aldığı yaşları 300 ile bin 500 arasında değişen zeytin ağaçları, pandemi sürecini yürüyüş ve sporla geçirenlerin keyifli rotası oluyor.
Antik Çağ’da özellikle zeytinyağı üretimiyle önemli bir ticaret merkezi olan Urla’da tarihe tanıklık eden asırlık zeytin ağaçları yıllara meydan okumaya devam ediyor. Urla sınırları içinde yer alan 12 İyon kentinden biri olan Klazomenai, aynı zamanda tarihteki ilk zeytinyağı üretim tesislerinin bulunduğu antik kent olma özelliğini taşıyor. Bu nedenle bölgede birçok tarihi ve yaşlı zeytin ağacı bulunuyor. Bunların arasında Çeşmealtı’nda Okul Yolu Caddesi üzerindeki yaklaşık 600 yaşındaki tescilli zeytin ağacı ise Çeşmealtı’nın sembolü durumunda. Tabiatın sessiz tanıkları asırlık ağaçların şenlendirdiği yollar, pandemi döneminde yürüyüş yapanların keyifli bir rotası haline geldi. Salgın sonrası kalabalık şehirlerden ve ortamlardan kaçarak kışı yazlıklarında geçirmeye başlayan vatandaşlar, havanın da güzel olmasını fırsat bilerek zamanlarını doğa yürüyüşleri ile geçiriyor.
Meyvesiyle bereketi, dalıyla barışı simgeleyen asırlık zeytin ağaçlarının bir kısmı İzmir Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu kararı ile “anıt ağaç” olarak tescil edilip koruma altına alındı. Ağaçların bir kısmı ise yıllar içinde içleri oyulmuş, kabukları çatlamış görünümleriyle yol kenarlarında görsel şölen oluşturuyor. 7 Ocak’ta Urla’da bir sitenin inşaatından sökülen yaşı 550-600 arası olduğu düşünülen zeytin ağacı da İzmit Belediyesi tarafından alınarak ildeki Sabri Yalım Parkı’na yaklaşık 12 saatlik uğraşlar sonucu dikildi. Yıllara meydan okuyan çoğu zeytin ağacı çevre sakinleri tarafından manevi olarak korunurken, bazıları ya çöp konteynerlerinin durağı ya da dallarıyla araçların garajı olmuş durumda. Doğal şeklini ve sağlığını koruyarak yüzyıldan fazla hayatta kalabilmiş bu asırlık ağaçlardan bazısının ise zamanla oyulmuş kovuğu adeta çöplük olmuş veya hemen yakınındaki iş yerinin teşhir alanı olmuş durumda.
Urla civarında birçok asırlık ağaç var
Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, geçen yıl nisan ayında Türkiye’de bugüne kadar tescil edilmiş anıt ağaç sayısının 9 bin 363 olduğunu açıkladı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, şehrin yaşlı bekçileri anıt ağaçların tescili, bakımı, envanter çalışmaları ve restorasyonları için 2020 yılı içerisinde yaklaşık 1 milyon TL harcama yaptı. Genel müdürlük, İzmir’de 400 adet anıt ağacın, 6 adet ağaç topluluğunda 809 ağaç ve tescil edilmesi talep edilen 138 adet potansiyel anıt ağacın bakım ve restorasyonlarına esas mevcut durumlarını belirleyip koordinatları alarak envanter çalışmalarını tamamladı. Bu ağaçlardan bir kısmı da Urla’da bulunuyor.
831 bin 180 zeytin ağacı Urla ekonomisine katkı sağlıyor
Urla’da toplam tarım alanının 4 bin 770 hektarlık kısmında zeytin yetiştiriciliği yapılıyor. Yağı hayat, yaprağı ilaç, ömrü uzun ve verimi yüksek olan zeytin, Urla tarımında en önemli ürünü oluşturuyor. İlçedeki zeytin ağaçlarının yüzde 75’i dağlık arazilerde, yüzde 20’si yamaç ve taban arazilerde yetiştiriliyor. İlçede 831 bin 180 adet zeytin ağacından ortalama 10 bin 200 ton zeytin hasat edilirken, bunun bir kısmı zeytinyağı, bir kısmı da sofralık olarak tüketiliyor. Toplanan zeytinler ilçedeki 12 zeytinyağı fabrikasında işlenerek ilçe ekonomisine katkı sağlıyor. Yaklaşık 3,5-4 kilogram dane zeytinden 1 kilogram zeytinyağı elde ediliyor.
Urla zeytin işliğiyle tarihte dünya ve Türkiye’de ilklerin adresi
Klazomenai zeytinyağı işliği (üretim tesisi) bugüne kadar dünya üzerindeki kazılarda ortaya çıkarılmış en iyi teknolojiye sahip ve en eski ilk işlik olarak biliniyor. Türkiye’de ise bulunan ilk ve tek antik zeytinyağı işliği. Kalıntılar M.Ö. 6. yüzyıla tarihleniyor. Bugünkü zeytinyağı çıkarma sisteminin atası niteliğindeki işlikte kayaya oyulmuş farklı işlevlere sahip 15 çukur bulunuyor. Klazomenai’de kazısı tamamlanan ve uzun süren çalışmalar sonucunda orijinaline uygun olarak ayağa kaldırılan zeytinyağı işliği, dünyada bugün de kullanılan teknolojinin 2 bin 600 yıl önce ilk defa bu bölgede geliştirildiğinin kanıtı. Klazomenai’nin 1. evresinde üretim kentin ve yakın çevresinin gereksinimini karşılamaya yönelikken, 2. evrede ihracatın önem kazandığı görülüyor. Kazılarda bulunan Klazomenai’a özgü kuşak bezemeli amphoraların zeytinyağı ve şarap depolanmasında ve taşınmasında kullanıldığı belirtiliyor. Bu da M.Ö 6. yüzyılda kentin dış ticaretinin gelişmiş olduğunun kanıtı. İyonyalılar ürettikleri zeytinyağlarını, kazılarda da ortaya çıkan 38-40 litrelik anforalara koyarak saklıyordu. Şişe olarak ise terracotadan yapılmış ’lekitos’ denen şişeleri kullanıyorlardı.
Ege Bölgesi zeytinliklerde başı çekiyor
Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Türkiye genelinde 159 milyon 352 bin 393 meyve veren, 29 milyon 397 bin 654 meyve vermeyen toplamda 188 milyon 750 bin 47 zeytin ağacı bulunuyor. Ege ve Marmara bölgeleri bu anlamda başı çekiyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2019 yılında toplam zeytinlik alan 8 milyon 792 dekar olarak açıklandı. Ülkemizde mevcut tarım alanlarının yaklaşık yüzde 4’ü zeytinliklerden oluşurken, yaklaşık yüzde 55,11’i Ege, yüzde 27,72’si Marmara, yüzde 14,94’ü Akdeniz bölgelerinde bulunuyor. Dünya zeytin üretim alanları yaklaşık 10 milyon hektar düzeyinde. Dünya genelinde zeytinyağı üretiminin yarısı İspanya ve İtalya tarafından karşılanıyor. Bu ülkeleri Tunus, Yunanistan, Türkiye ve Fas takip ediyor. Türkiye, yaşam iksiri zeytinyağı üretiminde dünyada ilk beş ülke içinde yer alıyor.
2020-2021 sezonunda son 11 yılın en düşük zeytin üretimi bekleniyor
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyinin koordinatörlüğünde yapılan çalışmaya göre, geçen sezon 1 milyon 532 bin ton olan zeytin rekoltesinin 2020-2021 sezonunda 1 milyon 316 bin ton olacağı öngörülüyor. Çalışmada iklim değişikliklerinin, kuraklığın, sıcakların ve doğru alan dikimi yapılmamasının zeytin üretimini düşürdüğü belirtiliyor. Ayrıca 2020-2021 sezonunda zeytinyağı üretiminin 172 bin 813 ton olacağı, geçen seneye göre dane zeytin üretiminin 215 bin 651 ton, zeytinyağı üretiminin ise 51 bin 780 ton daha az olacağı tahmin ediliyor. Türkiye’nin zeytin üretiminde son 11 sezonun, zeytinyağı üretiminin de buna bağlı olarak son 7 yılın en düşük seviyelerinde gerçekleşmeleri bekleniyor. Geçen yıla göre meyve veren ağaç sayısı yüzde 4 artmasına rağmen olumsuz iklim koşulları nedeniyle ağaç başına ortalama üretim düştü.
Konseyin raporunda Türkiye’de toplam ağaç varlığının yüzde 97’sine sahip 17 ilin verileri de incelendi. Verilerde İzmir’de 17 milyon 364 bin meyve veren ağaçta ortalama verimin 7 kilodan 5.5’e düştüğü, rekoltenin 94 bin 875 tona gerilediği bilgisine yer verildi. Türkiye’de en çok üretimin olduğu 17 il dışında 23 ilde daha zeytin ağacı bulunuyor.